کد مطلب:1426 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:10

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

دانشآموز مقطع پيش دانشگاهي هستم. مشكلي كه امسال براي من پيش آمده آن است كه با وجود اين كه شاگرد اوّل كلاس هستم، در فعّاليتهاي داخل كلاس شركت كمي دارم. جرأت جواب دادن ندارم و در برقراري ارتباط با ديگران ناتوان هستم و تاحدي خجالت ميكشم. لطفاً مرا راهنمايي كنيد.

دوست گرامي! نشانههاي گفته شده همه حاكي از احساس حقارت (كوچكي) و عدم اعتماد به نفس است كه خودتان نيز بدان اشاره كردهايد. قطعاً در پيدايش اين معضل، عواملي دخيل بوده است كه شناخت آن در درمان احساس حقارت و اصلاح رفتار بسيار مهم و حياتي است، ولي متأسفانه در نامه در اين باره توضيحي ندادهايد، يعني بايد مشخص شود دانش آموزي كه در طول تحصيلات خود در مقطع راهنمايي و دبيرستان، در برقراري ارتباط و جواب گويي به سؤال معلّم مشكلي نداشته، چگونه يك مرتبه در پيش دانشگاهي با وجود اين كه شاگرد اوّل است، احساس خود كم بيني دارد؟ از اين رو لازم است با خود بينديشيد چرا امسال خود را پايينتر از ديگران ميبينم؟ چه اوضاعي عوض شده است؟ آيا محيط فرهنگي، عوامل تربيتي و يا برخورد والدين در اين جهت مؤثر بوده است؟ پس از شناخت عامل مذكور كه در نامه بعدي بدان اشاره مي كنيد، بايد وارد عمل شويد و عوامل را بر طرف كنيد و بدانيد:

1- اعتماد به نفس، پديدهاي اكتسابي است، نه ذاتي. هر جواني كه خود را در اين مورد ضعيف و ناتوان مييابد، ميتواند با استفاده از روشهاي علمي و با روحيه اميدواري براي تغيير شخصيت خود اقدام نماييد.

2- اعتماد به نفس، شرط موفقيت شما در مراحل مختلف زندگي است. پس كسب آن را با جدّيّت دنبال كنيد. ثبات شخصيت و پايداري جوان در برابر دشواريها و تنگناهاي زندگي، درگرو اعتماد به نفس و خودباوري است. اگر خواهان ارتباط با دوستان و حضور در جمع و اظهار نظر هستيد، بايد خود را باور كنيد.

3- نگرش و ديد جامع فرد درباره خود كه از آن به خود پنداره(1) ياد مي شود، تأثير خاصي بر رفتار فرد دارد. اگر قضاوت انسان درباره خود مثبت باشد، از فعاليت خويش لذّت مي برد و به آينده اميدوار مي گردد. اما اگر ارزش يابي انسان از خود منفي باشد. از عزت نفس كمتري برخوردار است. نيز از موقعيتهاي اجتماعي، هراسناك است و خيلي سريع دلسرد مي شود و احساس يأس دارد. بر اين اساس بعضي از روان شناسان در طبقه بندي نيازهاي انسان، نياز به احترام و عزّت نفس را از نيازهاي اساسي بر شمردهاند.(2)

اسلام نيز بر اين نكته پا مي فشارد و در احكام فردي و اجتماعي و توصيههاي اخلاقي اسلام، عزت و كرامت انسان محوريّت دارد. اگر فكر كنيد از دوستانتان پايين تريد، با اين تصور و تخيّل اوّلين قدم در راه شكست را برداشتهايد.

اين اصل مهم در روان شناسي است كه معمولاً همان اتفاقي مي افتد كه به وقوع آن فكر مي كنيد.(3)

ويليام جيمز مي گويد: بزرگترين كشف در زمانه ما، پي بردن به اين راز است كه مردم با تغيير در طرز تفكّر خود، قادر خواهند بود زندگي خود را عوض كنند.(4) جالب اين كه قرنها پيش، اين نكته ظريف را مولاي متقيان علي(ع) مطرح كرده و فرمودهاند: من لم يُنجِد لم ينجد؛ كسي كه خود را بالا نگيرد، بالا نمي رود.(5)

4- به هنگام بروز افكار منفي، انديشه مثبت را درباره خويش مشخص كنيد و آن را به ذهنتان تلقين نماييد. از واژه نمي توانم، غير ممكن است استفاده نكنيد و به جاي آن به خود بگوييد: مي توانم و مي خواهم. بهترين موقع براي انجام تلقين به نفس، شب و قبل از خواب است.

5- هرگز از موقعيتهاي دشوار نگريزيد، بلكه به جاي فرار از مسئله، به حل آن فكر كنيد و در وسط ميدان حاضر شويد و خود را در معركهها قرار دهيد، مثلاً از پاسخ دادن به سؤال معلّم يا دوستتان و ابراز وجود نهراسيد و به رغم ميل باطني، اين كار را انجام دهيد و برخي مواقع خود را وارد آن كرده و بيفكنيد.

امام علي(ع) مي فرمايد: هرگاه سختي چيزي باعث بيم و هراست شد، تو نيز در مقابل آن سخت و مقاوم شو كه با تن دادن به سختيها، مشكل بر تو آسان خواهد شد.(6)

6- زندگي نامه بزرگان و نام آوران عرصههاي علم و انديشه و ادب و هنر در ايجاد اعتماد به نفس بسيار مؤثر است.

7- با تقويت مباني ديني و انجام عبادات مانند نماز و روزه و دعا و توكّل بر خدا، اراده خود را تقويت كنيد. از اين طريق احساس مي كنيد ديگر تنها نيستيد و توانايي غلبه بر مشكلات را پيدا كردهايد.

در پايان كتاب جوان و نيروي چهارم زندگي از محمد رضا شرفي و معجزه اراده از وينسنت پيل را معرّفي مي كنيم.

به اين نكته توجه داشته باشيد كه همه كمالات و خوبيها در يك شخص جمع نشده است.

اگر دوستتان امتيازي دارد كه شما فاقد آن هستيد، قطعاً عكس آن صادق است، يعني امتيازي شما داريد كه دوستتان ندارد. امتيازاتي كه انسانها دارند، در مقابل آن چه ندارند، بسيار اندك است و اين اختصاص به شما ندارد و در همه انسانها چنين است.

بنابراين نبايد به آنچه نداريد، اصلاً فكر كنيد. بايد به آنچه داريد بينديشيد و با اتكا و تكيه به آنها به اموري ديگر دست يابيد. اين رمز بزرگ موفقيّت و اعتماد به نفس است. نيز هر انساني با توجه به آن چه دارد، مورد سؤال واقع مي شود، نه آنچه ندارد.

امام علي(ع) در مورد تفاوت ميان انسانها مي فرمايد: آدميان در آغاز تركيبي از خاك شور و شيرين، سخت و نرم بودند، پس آنان به ميزان نزديك بودن خاكشان با هم، نزديك و به اندازه دوري آن از هم، دور و متفاوت اند. يكي زيبا روي و كم خِرَد، ديگري بلند قامت و كم همّت، يكي زشت روي و نيكوكار، ديگري كوتاه قامت و خوش فكر، يكي پاك سرشت و بد اخلاق، ديگري خوش قلب و آشفته عقل و آن ديگر سخنوري دل آگاه است.(7)

در امور مادي ما موظف به نگاه كردن به زيردستان هستيم تا از اين طريق احساس حقارت نكنيم. امام صادق(ع) مي فرمايد:

بپرهيزيد از اين كه نگاه شديد و توجه عميق خود را به آن چه در دست فرزندان دنياست، معطوف داريد. اگر كسي چنين كرد، غصه و اندوهش به درازا مي كشد و خشم دروني اش فرو نمي نشيند و نعمت خداوند را كوچك مي شمرد و آن طور كه بايد، اداي شكر نمي كند.(8)

زمانه پندي آزاد وار داد مرا

زمانه را چو نكو بنگري همه پند است

به روز نيك كسي زينهار غصه مخور

بسا كسا كه به روز تو آرزومند است

اگر مي خواهيد در پاسخ گفتن به سؤال معلّم، جرأت و شهامت داشته باشيد، بايد در آن لحظه خود را فراموش كنيد و تنها به نقل مطالب بينديشيد. در حين سخن گفتن، مخاطب را پايينتر از خود بدانيد تا بر تكلّم و خطابه تسلّط داشته باشيد. در اين صورت به خود اعتماد پيدا مي كنيد. ارزش يابي ديگران با ارزيابي خودتان مرتبط است.

امام علي(ع) مي فرمايد: شخصيت انساني گوهر گران بهايي است كه هر كس آن را حفظ كند، رشد يابد و هر كس آن را پس گرداند، فرو مي افتد.(9)

در روايت ديگر مي خوانيم: ارزش هر فرد، وابسته به روشي است كه اتخاذ مي كند. اگر خود را حفظ كرد، رفعت مقام پيدا مي كند و اگر آن را خوار شمرد، به پستي مي گرايد.(10)

پي نوشتها:

1. نهج البلاغه، خطبه 225.

2. برونينگ، روان شناسي تربيتي، اصول و كاربرد آن، ترجمه علي نقي خرازي، ص 245.

3. مزلو،ابراهام، انگيزش و شخصيت، ترجمه احمد رضواني، ص 82.

4. وينسنت پيل، معجزه اراده، ص 76.

5. همان.

6. غررالحكم، ج 5، ص 253.

7. همان، ج 3، ص 164.

8. نساء (4) آيه 104.

9. غررالحكم، ج 2، ص 522.

10. همان، ص 77.